ΤΟ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΤΗΣ ΝΕΔΟΥΣΑΣ ΑΛΑΓΟΝΙΑΣ

Τρεία κείμενα σχετικά με τα δρώμενα της Καθαράς Δευτέρας στην Νέδουσα

ΤΟ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΤΗΣ ΝΕΔΟΥΣΑΣ ΑΛΑΓΟΝΙΑΣ

 

ΔΡΩΜΕΝΟ ΕΥΕΤΗΡΙΑΣ

Κρυμμένο στα βουνά του Ταϋγέτου στην περιοχή Αλαγονίας, σε υψόμετρο 700 μ. βρίσκεται το χωριό Νέδουσα, που μέχρι το 1927 λεγόταν Μεγάλη Αναστάσοβα, και διοικητικά ανήκει στον Δήμο Καλαμάτας. Είναι το χωριό που γεννήθηκε ο Νικηταράς και υπάρχει ακόμα το σπίτι του.

Το Καρναβάλι της Νέδουσας είναι ένα Δρώμενο Ευετηρίας και γίνεται κάθε χρόνο την Καθ. Δευτέρα στο ομώνυμο χωριό. Αν και η Νέδουσα είναι μόλις μισή ώρα μακριά από την Καλαμάτα, εν τούτοις το Καρναβάλι της παρέμενε άγνωστο στους περισσότερους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής. Η κινηματογράφησή του όμως από την Ελληνική Τηλεόραση την Καθ. Δευτέρα του 1998 και η προβολή του το 1999 από την ΕΤ 1, στα πλαίσια της εκπομπής «Μουσικό οδοιπορικό», το έκανε γνωστό στους λάτρεις του ελληνικού παραδοσιακού πολιτισμού.

Η ομάδα έρευνας του Κέντρου Λαογραφικών Μελετών Καλαμάτας, στα πλαίσια των δραστηριοτήτων της για ανεύρεση πρωτογενούς λαογραφικού υλικού, οργάνωσε μια πρώτη επίσκεψη στο χωριό Νέδουσα στις 6/3/1995. Με πληροφορητή το μέλος της και πρόεδρο του συλλόγου Αντώνιο Ιωάννου Καζάκο, έκανε μια πρώτη επαφή με τον χώρο και το Καρναβάλι. Ακολούθησε μια δεύτερη αποστολή τον Φεβρουάριο του 1996 και αφού βεβαιώθηκε ότι επρόκειτο για κάτι πολύ σοβαρό, που απαιτούσε λεπτούς χειρισμούς αλλά και επαγγελματική προσέγγιση, έγινε στις 10 Μαρτίου 1997 η πρώτη σοβαρή και λεπτομερής καταγραφή με βίντεο που χειρίστηκε ο υπογράφων, και φωτογράφηση που έκαναν οι Γιάννης Παπαδόπουλος και Τάκης Ροΐδάκης. Ακολούθως με το παραχθέν υλικό υπό μάλης, μετέβη ο υπογράφων στην Αθήνα όπου και επισκέφθηκε τον αείμνηστο καθηγητή Λαογραφίας και πρόεδρο της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρίας Δημήτριο Λουκάτο, τον τότε Διευθυντή Ερευνών του Λαογραφικού Αρχείου της Ακαδημίας Αθηνών κ. Γεώργιο Αικατερινίδη και τον ομότιμο καθηγητή Λαογραφίας κ. Μιχάλη Μερακλή, και τους παρουσίασε το υλικό. Οι δύο πρώτοι, λόγω των σοβαρότατων τότε ενασχολήσεών τους δεν θέλησαν να αναλάβουν ενεργό ρόλο στην επιστημονική έρευνα, στην μελέτη και την παρουσίαση του Καρναβαλιού. Ο κ. Μερακλής όμως ευχαρίστως δέχθηκε, παρά και τις δικές του σοβαρές εργασίες, να ασχοληθεί με το Καρναβάλι της Νέδουσας. Έδωσε τις κατευθύνσεις της έρευνας, επισκέφθηκε το χωριό, μελέτησε τα ευρήματα και παρουσίασε τα συμπεράσματά του στη διήμερη «Επιστημονική Συνάντηση Λαογραφίας» στις 16 και 17 Φεβρουαρίου 2001. Από τότε το Καρναβάλι της Νέδουσας όπως το λένε οι ντόπιοι, το Δρώμενο Ευετηρίας της Νέδουσας όπως το ονομάζει η επιστημονική κοινότητα, έχει καθιερωθεί σαν ένα ξεχωριστό Αγροτικό Δρώμενο, το μόνο αυτή τη στιγμή, στον ελλαδικό χώρο, που κρατάει την αυθεντικότητά του.

Τα Αγροτικά καρναβάλια θα πρέπει να τα ξεχωρίζουμε από αυτά του Δυτικού τύπου και να πάρουν τη θέση που τους αξίζει στις καρδιές των νεοελλήνων, διότι αυτά πράγματι εκπροσωπούν το ελληνικό πνεύμα. Αυθεντικό Αγροτικό Καρναβάλι μόνο στη Νέδουσα γίνεται. Και αυτό συμβαίνει διότι εδώ δεν υπάρχουν θεατές παρά μόνο συν-εορταστές και συμ-ποσιαστές. Υπάρχουν δεκάδες κάτοικοι του χωριού που αποτελούν τον «θίασο» και δίνουν τον τόνο στον γονιμικό χαρακτήρα της ημέρας. Υπάρχουν επισκέπτες οι οποίοι δεν παρακολουθούν απλώς τη δράση του «θιάσου», αλλά συμμετέχουν με ποικίλους τρόπους. Ο χαρακτηρισμός λοιπόν σαν «λαϊκού» δίκαια του αποδίδεται, αφού δεν οργανώνεται από τους «άρχοντες» για να προσφερθεί στο «λαό», όπως στα αστικά καρναβάλια, αλλά αντίθετα οργανώνεται αυθόρμητα από το «λαό» και προσφέρεται με μια ευγενέστατη προσφορά στη κοιτίδα όλων τους, στο χωριό τους, στη Μεγάλη Μητέρα. Είναι διάχυτη η άποψη στους κατοίκους ότι «αν δεν γίνει μια χρονιά το καρναβάλι δεν θα’ ναι καλό για το χωριό».

Τα λαϊκά δρώμενα είναι ομαδικές μικροτελετές μαγικοδραματικού χαρακτήρα με σκοπό την εξασφάλιση της ευετηρίας. Το μαγικοδραματικό είδος που αντιπροσωπεύει τις προ-θρησκευτικές ιεροπραξίες της ανθρωπότητας, αποτέλεσε το υπόβαθρο των μεταγενέστερων θρησκευτικών τελετουργιών της αρχαιότητας. Σήμερα συναντάται στις ιεροπραξίες των πρωτόγονων φυλών, αλλά και σε λαϊκά έθιμα πολιτισμένων λαών «ως γέννημα επιβιουσών δεισιδαιμόνων πίστεων και της βαθιάς φυσιολατρείας των πληθυσμών της υπαίθρου».

ΕΥΕΤΗΡΙΑ σημαίνει καλοχρονιά (ευ+έτος). Δρώμενα ευετηρίας λέγονται αυτά που γίνονται γύρω στην αρχή του Μαρτίου. Η αρχή του Μαρτίου ήταν και αρχή του έτους των 10 μηνών, μέχρι το 152 π.Χ. . Πάντα κάθε αρχή γίνεται δεκτή με φόβο και αμφιβολία για το τι επιφυλάσσει. Και η αρχή κάθε χρονικής στιγμής, κατά τις λαϊκές αντιλήψεις, έπρεπε να εξευμενίζεται με διάφορες πράξεις.

Η πίστη στη επιστροφή των νεκρών εξηγεί και τις αποκριάτικες μεταμφιέσεις. Πιστεύεται ότι και αυτών ο αρχικός σκοπός ήταν να προχωρήσει η βλάστηση και η καρποφορία. Είναι γενική η πίστη ότι οι Μεταμφιέσεις αυτές φέρνουν καλοχρονιά στον τόπο. Οι παράδοξοι χοροί των μεταμφιεσμένων, τα βαδίσματα και τα πηδήματά τους πρέπει να παρίσταναν τη διέλευση των πνευμάτων. Αργότερα ήθελαν στους θορύβους τους να βλέπουν ένα ξύπνημα των πνευμάτων της βλάστησης.

Η μεταμφίεση γενικότερα, ανεξάρτητα από το χρόνο και το χώρο που παρουσιάζεται, αποτελεί συνήθεια που μπορούμε να πούμε ότι χάνεται στα βάθη του παρελθόντος, γνωστή και σε αρχαίους και σε νεότερους λαούς, κάθε πολιτισμικής βαθμίδας. Αφετηρία της αποτελεί η δοξασία ότι αυτός που ντύνεται δέρμα ζώου ή φορεί προσωπίδα, όσο διαρκεί η μεταμφίεση, ενσαρκώνει εκείνο που εικονίζει και έχει τη δύναμη και τις ιδιότητές του. Και βέβαια οι νεκροί δεν μπορούσαν να παριστάνονται όπως και οι ζωντανοί.

Το μουντζούρωμα είναι ένα από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τα έθιμα της Αποκριάς. Το ίδιο συμβαίνει και στη Νέδουσα. Το μουντζούρωμα του προσώπου έχει διάφορες και εξηγήσεις και ερμηνείες. Οι συμβολισμοί των χρωμάτων στους πρωτόγονους λαούς είναι ποικίλοι. Για χαρά, για λύπη, για πόλεμο κ.ά το βάψιμο του προσώπου είχε το συμβολισμό του. Στη Νέδουσα όμως το μουντζούρωμα με μαύρο χρώμα, από την καπνιά χωριάτικου φούρνου ή από κάρβουνο, έχει άλλες ερμηνείες. Κυρίως είναι αντιβασκανικό. Όμως η ισοπέδωση των τάξεων τις μέρες της Αποκριάς απαιτεί και ισότητα σε όλα. Όλοι όμορφοι ή άσχημοι πρέπει να αποκτήσουν κοινό πρόσωπο. Η μουντζούρα, είδος μεταμφίεσης, ΚΡΥΒΕΙ τον, την όμορφο, η και τον, την άσχημο, η και τους δίνει ελευθερία να εκφραστούν στο πνεύμα των ημερών. Στη Νέδουσα όσοι είναι εκεί την Καθ. Δευτέρα πρέπει να είναι ΟΛΟΙ μουντζουρωμένοι, έστω και λίγο {ένα σταυρό στο κούτελο, μια δαχτυλιά, κάτι…….}.

ΜΟΥΝΤΖΟΥΡΩΜΑ

Οι πρωτοβάθμιες μορφές του θεάτρου που οδηγούν σε πιο εξελιγμένες μορφές στηρίζονται συχνά στη δομή της πομπής. Στο λαϊκό πολιτισμό η πιο σημαντική από τις γενεσιουργές δυνάμεις θεατρικής συμπεριφοράς είναι επίσης μία εθιμική πομπή: ο Αγερμός. Ένας όμιλος ανθρώπων γυρίζει από σπίτι σε σπίτι, σε όλη την κοινότητα, και πραγματοποιεί έτσι, συμβολικά, μία ΚΥΚΛΙΚΗ ΠΟΜΠΗ (μαγική-προστατευτική σημασία του κύκλου). Κατά την επίσκεψη γίνονται ορισμένες μαγικές ή άλλης σημασίας πράξεις, πουν δεν εντοπίζονται εύκολα από του αμύητους, και λέγονται ευχές ή τραγουδιούνται κάλαντα ή τραγούδια από τους επισκέπτες, που τους φιλεύουν οι νοικοκυράδες. Η βάση αυτής της επίσκεψης είναι δηλαδή μία ανταλλαγή. Σύμφωνα με την ερμηνεία της λέξεως αγερμός = συναγερμός, χρηματικός έρανος, είναι ολοφάνερο ότι είναι από τις αρχικές πράξεις που γίνεται για πολλούς και διάφορους λόγους. Συναγερμός γιατί σηκώνει και ξεσηκώνει τους ανθρώπους του χωριού να ετοιμαστούν να δεχτούν ευχετήριες επισκέψεις, με αντάλλαγμα όχι τα χρήματα, που έγινε η αμοιβή στη σύγχρονη αστική κοινωνία, αλλά φαγώσιμα, που είναι η πρωτόγονη μορφή αμοιβής στις γεωργοκτηνοτροφικές κοινωνίες.

ΑΓΕΡΜΟΣ

Οι Τράγοι της Νέδουσας αποτελούν παραλλαγή των μεταμφιέσεων που και σήμερα συνεχίζονται ακόμη, στον βορειοελλαδικό χώρο περισσότερο, ιδιαίτερα την περίοδο του Δωδεκαήμερου και λιγότερο τις Αποκριές, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αυτό που γίνεται στη Νέδουσα είναι μίμηση κάποιου άλλου εθίμου. Εξ άλλου παντού βασικά μέρη των μεταμφιέσεων αυτών είναι τα παλιά ρούχα, τα δέρματα ζώων ή υποκατάστατά τους, ζωόμορφες προσωπίδες, τεράστια κέρατα και μεγάλα ποιμενικά κουδούνια.

ΤΡΑΓΟΙ

Η ΑΡΟΤΡΙΟΣΗ που ακολουθεί είναι ίσως η κατανυκτικότερη στιγμή της ημέρας. Ενώ το νταούλι σκορπίζει διεγερτικούς ήχους ο «ζευγολάτης» οδηγώντας δύο ζεγμένα «βόδια», ένα αρσενικό και ένα θηλυκό, εισέρχεται στην πλατεία και, «οργώνει» με τρεις φορές κύκλο, αντίθετα από τη φορά των δεικτών του ρολογιού, ενώ ο «θίασος» σπέρνει με πολλών ειδών σπόρους, σκάβει και σκεπάζει, σα να πρόκειται για πραγματικό όργωμα και σπορά.

ΑΡΟΤΡΙΟΣΗ

Βέβαια η σοβαρότητα της τελετής δεν αφήνει περιθώρια για γέλια, παρά μόνο για συνειδητούς συνειρμούς για το πόση αξία μπορεί να έχουν σήμερα αυτές οι πράξεις. Και όμως και ο πιο αμύητος μπορεί να καταλάβει βλέποντας το σεβασμό με την οποία γίνεται το εικονικό όργωμα, ότι αροτρίοση και σπορά αντιπροσωπεύουν βασικά έργα βιοπορισμού και τα έργα του κύκλου αυτού, καθώς και τα εργαλεία του, καλύφθηκαν προαιώνια με το πέπλο του θρύλου και της ιερότητας.

Ο ΓΑΜΟΣ είναι η επόμενη πράξη που θα ακολουθήσει. Ένας κανονικός γάμος στη τελετουργία, με τα κύρια πρόσωπα να είναι άντρες ντυμένοι γυναίκες. Οι ευχές όλων στους «νεόνυμφους» είναι για καλή τεκνοποιία, γι αυτό και μόλις τελειώσει η τελετή του γάμου, το «αντρόγυνο» αρχίζει αμέσως τις προσπάθειες πάνω στην «οργωμένη τρεις φορές» από την αροτρίοση γη. Στον ΓΑΜΟ το γέλιο είναι ασυγκράτητο και βγαίνει αβίαστα. ΄Όμως η εικονική τελετή γάμου, πριν γίνει χαρούμενο θέαμα, αποτελούσε μαγική πράξη που απέβλεπε στην πρόκληση γονιμικής δύναμης για την προκοπή των χωραφιών.

ΓΑΜΟΣ

Οι ευχές όλων στους «νεόνυμφους» είναι για καλή τεκνοποιία, γι αυτό και μόλις τελειώσει η τελετή του γάμου, το «αντρόγυνο» αρχίζει αμέσως τις προσπάθειες πάνω στην «οργωμένη τρεις φορές» από την αροτρίοση γη. Και δεν είναι δυνατόν να μην αναφέρω τον στίχο του Ησίοδου για τον γάμο της θεάς Δήμητρας με τον θνητό Ιασίωνα :

H Δήμητρα τον Πλούτο γέννησε

η θεικότατη θεά

με τον ήρωα Ιάσιο σμίγοντας

στη γλυκιά αγάπη

σε τρισαλέτριστο χωράφι………

ΑΜΕΣΩΣ ΜΕΤΑ ΤΟ ΓΑΜΟ

Στο τέλος η πράξη ΚΗΔΕΙΑ-ΘΑΝΑΤΟΣ-ΑΝΑΣΤΑΣΗ αρχίζει με την μεταφορά του «νεκρού» μέσα σε αυτοσχέδιο φέρετρο που το φέρνουν και το αποθέτουν στη μέση της πλατείας.

ΚΗΔΕΙΑ

Ο νεκρός πάντα είναι νέος άντρας και η πομπή που τον συνοδεύει θα ξαφνιάσει με τις σπαρακτικές κραυγές της που δονούν την ατμόσφαιρα, μα συγκλονιστικότερα είναι τα «μοιρολόγια» που ακολουθούν. Σε όλα αυτά υπόκειται προφανώς η πανάρχαια πίστη στον «ενιαυτό δαίμονα», δηλαδή στη βλάστηση, που επίσης πεθαίνει και ξαναγεννιέται μια φορά το χρόνο. Χειμώνας=θάνατος, Άνοιξη=ανάσταση. Η Ανάσταση του «νεκρού» θα γίνει λίγο αργότερα μετά τις συνεχείς παραινέσεις των παρευρισκομένων. Ο χορός στο τέλος είναι η χαρά για το φύτρωμα του σπόρου, την ανάσταση της φύσης και τον ερχομό της άνοιξης.

Σε όλη τη διάρκεια του δρωμένου η αισχρολογία και οι απεικονίσεις γεννητικών οργάνων είναι τα στοιχεία που κυριαρχούν. «Η αισχρολογία και οι απεικονίσεις των γεννητικών οργάνων είναι χαρακτηριστικά όλων των γιορτών που αποσκοπούν στη γένεση ανθρώπων και καρπών» γράφει ο M. Nillson.

ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΑ

Ο ομότιμος καθηγητής Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας, κ. Μερακλής, έχει γράψει για το Δρώμενο της Νέδουσας: Αν δεν απατώμαι, μπορεί να ισχύει αυτό που είπα σε μια ευγενική δημοσιογράφο, ότι το Δρώμενο της Νέδουσας, η ανακάλυψη κατά κάποιο τρόπο του δρωμένου αυτού, ισοδυναμεί με ένα σημαντικό αρχαιολογικό εύρημα. Υπάρχει το αισχρό της καθημερινότητας που όλους μας αηδιάζει. Και υπάρχει το αισχρό της παράδοσης που πρέπει να σεβόμαστε.»

Ο δρ Λαογραφίας, τ. Διευθυντής Ερευνών του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, κ. Γ. Αικατερινίδης, σ’ ένα σημείωμά του γράφει σχετικά με την αξία του Δρωμένου : Με το Καρναβάλι της Νέδουσας διευρύνεται και πλουτίζεται ο οικείος χάρτης των δρωμένων, που μπορεί να οδηγήσει σε ερμηνείες των συναφών εκδηλώσεων, οι οποίες συμπληρώνουν τις ήδη γνωστές ή και που μπορούν να αναθεωρήσουν τις μέχρι σήμερα κρατούσες, όσον αφορά π.χ. την αρχική καταγωγή και την εν συνεχεία διάδοσή τους στον ελληνικό ιστορικό χώρο.»

Το Καρναβάλι της Νέδουσας-ως δρώμενο ευετηρίας- έχει γίνει πλέον αποδεκτό από τον επιστημονικό κόσμο της χώρας μας σαν μία εντυπωσιακή επιβίωση του είδους αυτού των δρωμένων. Αποτελεί ίσως το τελευταίο ανάχωμα σε τερψιλαρύγγιες και ευτελείς ξενόφερτες αποκριάτικες εκδηλώσεις που κατακλύζουν τα αστικά κέντρα, μικρά και μεγάλα, με σκοπό να αλώσουν την ψυχή μας και την παράδοσή μας.-

 

Xρήστος Νικ. Ζερίτης

Καλαμάτα

Εισήγηση κ. Μιχάλη Μερακλή

Κύριε Δήμαρχε, κύριε Aντιδήμαρχε, κύριοι Βουλευτές, (συγχωρήστε την άγνοιά μου αν και άλλοι εκλεκτοί της πόλης μας μάς τιμούν με την παρουσία τους), αγαπητοί φίλοι θα σας παρουσιάσω το δρώμενο αυτό, όπως τελείται, και θα προσπαθήσω να σας δείξω σε τι συνίσταται η σημασία και η αξία που αποδίδω σε αυτό.

Η εθιμική εκδήλωση στη Νέδουσα την Καθ. Δευτέρα ανήκει στα ανοιξιάτικα δρώμενα ευετηρίας που έφθασαν ως εμάς από ένα μακρότατο παρελθόν. Τις έννοιες δρώμενο, ευετηρία ανέλυσαν χθές ο κ. Πούχνερ και προπάντων ο κ. Αικατερινίδης, που έχει πράγματι εξελιχθεί σε έναν ειδικό μελετητή αυτής της έκφρασης του λαϊκού πολιτισμού. Ο κ. Πούχνερ, μιλώντας για τους ανοιξιάτικους αγερμούς, (τον αγερμό μπορούμε να εννοήσουμε και ως μία πρωτοβάθμια μορφή πομπής), γράφει: «Κρίσιμη φάση για την επιβίωση της κοινότητας είναι η άνοιξη, το ξύπνημα της βλάστησης και η ανάσταση της φύσης από τη χειμερινή νάρκη. Παντού στην Ευρώπη υπάρχουν τελετές και έθιμα διωγμού του χειμώνα και υποδοχής της άνοιξης. Στα κεντρικά Βαλκάνια και στη Βόρειο Ελλάδα κρεμούν κουδούνια στο λαιμό και τρέχουν στο χωριό διώχνοντας με θόρυβο τον χειμώνα». Ο αγερμός, η πομπή είναι και η αρχική μορφή ή μάλλον η αφετηρία για τη διαμόρφωση του συγκεκριμένου τύπου δρωμένου, που αυτό το διήμερο συζητούμε. Με τον αγερμό αρχίζει και το δρώμενο της Νέδουσας το οποίο περιέγραψε ο κ. Χρήστος Ζερίτης σε ένα δημοσιευμένο κείμενό του, που η αντιμετώπισή του δεν υπήρξε ανάλογη προς τη σημασία του. «Μεγάλοι και μικροί μουντζουρωμένοι και μασκαρεμένοι, γυναίκες και άντρες ξεκινούν και επισκέπτονται τα σπίτια του χωριού για να ευχηθούν καλή χρονιά ή καλή Σαρακοστή, και να κεραστούν συνοδευόμενοι από τους ήχους νταουλιού και φλογέρας. Ο νταουλιέρης, λέει ο κ. Ζερίτης περιγράφοντας το δρώμενο όπως τελέστηκε την Καθ. Δευτέρα του 1997, είχε κρεμάσει από το λαιμό του δύο καλαμπόκια ενώ ένα άλλο το είχε στην τσέπη του. Όταν τον ρώτησε γιατί το έκανε αυτό πήρε την απάντηση: το καλαμπόκι είναι παραγωγή του χωριού μας και το θέλουμε. Και άλλοι είχαν κρεμάσει καλαμπόκι στα ρούχα τους. Υπάρχει λοιπόν η συνείδηση ότι αυτή η διασκεδαστική εκδήλωση, όπως έχει εξελιχθεί με τα ακραία χωρατά και αστεία της, έχει κάποια σχέση με την παραγωγή των αγαθών, με την αίσια έκβαση της σοδειάς. Ήδη στην πομπή, με την υποδαύλιση του κρασιού, που ο πρόεδρος της κοινότητας έπινε από μια τσότρα κρεμασμένη στο λαιμό του, άρχιζε αυτός να λέει τολμηρά τραγούδια με σεξουαλικά υπονοούμενα, ενώ και άλλοι επίσης άρχισαν να κάνουν ανάλογα κρατώντας π.χ. ένα αγγούρι σαν ανορθωμένο φαλλό και ζητώντας από τα παιδιά να του πουν τι νομίζουν πως είναι. Η πομπή κατέληξε στη πλατεία όπου άρχισαν όλοι το χορό πίνοντας και άφθονο κρασί που το πρόσφερε η κοινότητα. Στο μεταξύ 4 άντρες έφυγαν για να επιστρέψουν σε λίγο ντυμένοι με τρίχινα παντελόνια και μάλλινα πανωφόρια μπαλωμένα σε πολλά σημεία, με τρίχινες γκέτες και κράνη με κέρατα, (παραπέμπουν σε συνηθιζόμενη στην περίπτωσή μας τραγόμορφη μεταμφίεση), έχοντας ακόμη κρεμασμένες αρμαθιές από μικρά και μεγάλα κουδούνια απίθανου βάρους. Πήγαν στο κέντρο της πλατείας και άρχισαν να πηδούν και να παλεύουν δεμένοι κιόλας μεταξύ τους με ένα σκοινί. Ο θόρυβος που προκαλούσαν από τα έξαλλα χοροπηδήματα, ώστε να πέφτουν κάτω μερικές φορές από την ίδια την ορμή τους, ήταν αυτονόητα εκκωφαντικός. Ύστερα από ένα 10λεπτο περίπου αποχώρησαν ξανά. Από άλλο σπίτι δύο άλλοι άντρες με μαύρες κάπες και δύο κουδούνες, (η παρατηρητικότητα του κ. Ζερίτη μπόρεσε να επισημάνει ότι η μία ήταν στρογγυλή και η άλλη μακρόστενη, όλα παραπέμπουν σε σεξουαλικούς συνειρμούς, παρακινούν σε ανάκληση σεξουαλικών συμβόλων), ζεγμένοι στο ζυγό και συνοδευόμενοι από το ζευγολάτη και αρκετούς μεταμφιεσμένους, κατευθύνθηκαν επίσης στην πλατεία, όπου άρχισαν την αροτρίοση, το χάραγμα του εδάφους με το άροτρο κυκλικά τρεις φορές. Δύο άλλοι έριχναν με τη χούφτα καλαμπόκι και στάχτη σαν να έσπερναν, ενώ πίσω κάποιοι άλλοι έκαναν πως σκέπαζαν με την αξίνα και άλλα συναφή εργαλεία το σκαμμένο μέρος. Πίσω από όλους ακολουθούσε ένας που φορούσε μια μαύρη πλαστική σακούλα, έτσι που να μοιάζει με φαλλό. Μετά την αποχώρηση και αυτής της ομάδας μια άλλη ετοιμαζόταν να παραστήσει γάμο. Άντρας δεν θα είναι μόνο ο γαμπρός αλλά και η νύφη. Δυο γυναίκες προσπαθούσαν να του φορέσουν ένα νυφικό, κάποια άλλη άρχιζε να τον βάφει, χείλια, μάγουλα, μάτια. Μερικοί άντρες στην πόρτα του δωματίου άρχισαν να λένε ένα νυφιάτικο τραγούδι. Η φλογέρα ανάμεσα στα δωμάτια έπαιζε διάφορους σκοπούς. Τα στέφανα ήταν από κληματόβεργα, όπως παλιά, στους κανονικούς γάμους. Ένας τρίτος ντύθηκε παπάς που θα τελούσε το μυστήριο. Ο γάμος έγινε στην πλατεία, όπου η νύφη έφτασε ανεβασμένη σε γαϊδούρι. Η τελετή του γάμου έγινε με κωμικό τρόπο και ξεδιάντροπο κέφι, που κορυφώθηκε όταν η νύφη, μετά το στεφάνωμα, άρπαξε το γαμπρό και έπεσε μαζί του στο κρεβάτι, που επίσης υπήρχε στη πλατεία. Έγιναν σκηνές γκροτέσκες, αποτέλεσμα και του αυθόρμητου αυτοσχεδιασμού που προκαλεί ο δυναμισμός τέτοιων ομαδικών εκδηλώσεων. Όμως ο κύκλος των σκηνών δεν έκλεισε με το γάμο, αλλά με θάνατο και κηδεία που ετοιμάστηκε στο ίδιο σπίτι. Από δω βγήκε το φέρετρο, πάνω του τοποθετήθηκε κάποιος που παρίστανε το νεκρό, ενώ η χήρα, άντρας και αυτή, συνόδευε κλαίγοντας και μοιρολογώντας, κωμικά πάντα. Το ξόδι κατευθύνθηκε άλλη μια φορά στην πλατεία όπου οι θρήνοι και τα μοιρολόγια, αθυρόστομα και βωμολογικά σταθερά, θα κορυφωθούν. «Τα είχα χάσει ελαφρώς γράφει ο κ. Ζερίτης, από τις πολλές άσεμνες εκφράσεις που άκουγα συνεχώς γύρω μου, επειδή υπήρχαν πολλές γυναίκες και ένας σωρός παιδιά». Τελικά ο νεκρός αναστήθηκε εν μέσω χειροκροτημάτων. Κάποια γυναίκα φώναξε «όρθιος ο Λάζαρος». Ο αναστημένος, γράφει ο κ. Ζερίτης, βγήκε ήρεμος από το φέρετρο, οι μουσικοί άρχισαν να παίζουν και ο κόσμος να χορεύει. Η χήρα βρέθηκε μπροστά χορεύοντας με αστείες κινήσεις, ο πρώην πεθαμένος βρέθηκε στο τέλος του κύκλου και χόρευε ήσυχα σα να μη είχε πιστέψει ότι ήταν αναστημένος.

Όταν άκουσα για πρώτη φορά τον κ Ζερίτη να περιγράφει το καρναβάλι αυτό της Νέδουσας και να με ρωτάει αν θα άξιζε ή θα έπρεπε να ενδιαφερθεί γι’ αυτό περισσότερο και πιο συστηματικά, τον ενθάρρυνα αμέσως χωρίς να επηρεαστώ αρνητικά από κάποιες αναπόφευκτες πλέον μορφολογικές υπερβολές και έναν αυτοσχεδιαστικό φόρτο, ακόμα και από κάποιες οργανικές αρρυθμίες (π.χ. κανονικά ο νεκρός πρέπει να είναι νιόπαντρος, όχι κάποιος τρίτος, γιατί η σκηνή του γάμου, του θανάτου και της ανάστασης αποτελούν ένα οργανικό σύνολο, η διαδικασία αυτή ανανέωσης και αναγέννησης της ζωής πρέπει να παριστάνεται με το ίδιο συμβολικό πρόσωπο). Όμως από την άλλη μεριά είδα να διατηρείται το σπουδαίο θέμα της άροσης, το οποίο δεν υπάρχει στα περισσότερα δρώμενα του είδους αυτού. Σπουδαίο, γιατί αποτελεί μια πανάρχαια έτσι και αλλιώς, επαναληπτική κίνηση επίτασης της προσπάθειας για την επίτευξη και την εξασφάλιση της γονιμότητας της γης και των ανθρώπων. Σε ένα μαγικό σχήμα προλήψεως γίνεται αυτό εικονικά για να δεσμευτεί, κατά κάποιο τρόπο, η φύση μαγικά και αναλογικά να το πράξει πραγματικά. Δηλαδή η συμβολική πράξη προηγείται της πραγματικής πράξης. Ο κορυφαίος αρχαιολόγος που εξελίχθηκε και σε κορυφαίο λαογράφο Κ.Α. Ρωμαίος (ήταν περίπου γείτονάς μας, από τα Βούρβουρα της Κυνουρίας), ο οποίος μας άφησε μιαν ανεπανάληπτη, εκτενή εργασία του για τις λαϊκές λατρείες της Θράκης, όπου πραγματεύεται ακριβώς αυτή την κατηγορία δρωμένων, που υπάρχουν ακόμα σε αφθονία στην περιοχή της Θράκης (την εργασία του δημοσίευσε μέσα στη δεκαετία του 1940), σημείωνε ότι σχεδόν όλα τα άλλα, πλήν εκείνου του Καλόγερου, είχαν ή το ένα ή το άλλο θέμα. Ή το γάμο ή το άροτρο. Κοινά στοιχεία στις τελετές αυτές βρίσκει, ο Ρωμαίος, πρώτα την καθολική συμμετοχή της κοινότητας. Άλλοτε οι πρώτοι του χωριού είχαν την πρωτοκαθεδρία (αυτό μπορούμε να πούμε ότι κατά κάποιο τρόπο τηρείται και στη Νέδουσα όπου ο πρόεδρος πρωτοστατεί), ενώ για μέλη του θιάσου εκλέγονταν εκλεκτά μέλη της κοινότητας που θα εργάζονταν, θα έλεγε κανείς, σαν δημόσιοι λειτουργοί με τη συμπαράσταση όλου του χωριού. Ύστερα είναι, κατά το Ρωμαίο, η αλλόκοτη εμφάνιση (που δίνει εξαιρετική δύναμη στους μεταμφιεσμένους γιατί τους απαλλάσσει, ας πούμε, από τη δέσμευση και την ευθύνη του εγώ), οι κωμικές κινήσεις, η χαλάρωση, όπως γράφει, της κοινωνικής ευπρέπειας, με ασχημοσύνες και αισχρολογίες που επιτρέπονται μόνο τότε. Το πνεύμα της παρωδίας κυρίαρχο σε όλες τις παραστάσεις και γενικά ό,τι θα κάνει τον κόσμο να γελάσει με την καρδιά του.

Ωστόσο, κατά το Ρωμαίο, από όλα ξεχωρίζει το σημαντικότατο μαγικό μέσο της αροτρίοσης, στο τέλος. Στο δρώμενο του Καλόγερου προηγείται το θέμα του θανάτου και της ανάστασης, ενώ παλιότερα υπήρχε και γάμος. Την αποτελεσματικότητα της αροτρίοσης δυναμώνει ακριβώς η εικονική παράσταση συνουσίας. Η καλή σοδειά και τα πολλά παιδιά, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, ήταν τα κύρια αιτήματα στις τελετές αυτές. Και επειδή, γράφει ο Ρωμαίος, σύμφωνα με τη λαϊκή αντίληψη, τα δύο αυτά αιτήματα είναι πάνω-κάτω ένα, η καρποφορία εδώ και εκεί, βλέπουμε τις αντίστοιχες ενέργειες να γίνονται πότε ενωμένες για τον ίδιο σκοπό και πότε ξεχωριστά. Ας σημειώσω εξάλλου ότι ο Ρωμαίος, αναφερόμενος στο θέμα της αρχαιότητας των θρακικών αυτών δρωμένων, συμμεριζόταν την άποψη του Νικολάου Πολίτη, πως είναι παλαιότερες από το αρχαίο δράμα, όπως αναπτύχθηκε στην Αθήνα, και μας διδάσκουν ποιό ήταν το νόημα και ο σκοπός μερικών, το ίδιο παλαιών, διονυσιακών τελετών, αναπτυγμένων πάνω σ’ ένα εθνολογικό έδαφος, δηλαδή κοινό σε διάφορους λαούς.

Ο Ρωμαίος, δίνοντας μερικά ακόμα δείγματα ανάλογων τελετών και από άλλους ελληνικούς τόπους, εκτός της Θράκης, παρατηρούσε συμπερασματικά ότι σε καμιά από αυτές δεν έχουμε το εξαιρετικά επιβλητικό έθιμο της αροτρίοσης, αλλά όλα τα άλλα, δηλ. τη μεταμφίεση, τον παρωδιακό τρόπο στην εκτέλεση και τη συνείδηση πως όλα γίνονται για τον καλό χρόνο. Ο κ. Αικατερινίδης μου έλεγε σήμερα, ότι συνάντησε δρώμενο με αροτρίοση σ’ ένα χωριό της Δράμας. Προσέξτε όμως: πάλι δεν απομακρυνόμαστε από την περιοχή της Β. Ελλάδας και μπορεί να μιλήσει κανείς για ένα είδος εξακτίνωσης του εθίμου ή μεταφοράς του εκεί.

Ο Γεώργιος Μέγας βέβαια μας δίνει στο λαμπρό βιβλίο του για τις ελληνικές γιορτές και τα έθιμα λαϊκής λατρείας ειδήσεις για μερικές ακόμη περιπτώσεις αροτρίοσης παρωδούμενης. Στο Χαλκειό της Χίου το μεσημέρι της Αποκριάς πήγαιναν στο λιβάδι, όπου δύο άντρες αναλάμβαναν το ρόλο του βοδιού και έσερναν το ζυγό, ενώ ένας άλλος έκανε το ζευγολάτη και έσπερνε αλάτι. Στη Φυσίνη της Λήμνου την Καθ. Δευτέρα μερικοί μουντζουρώνονταν και ζεύονταν στο αλέτρι καθώς ένας άλλος τους «λαλούσε» με τη βουκέντρα. Μπροστά πήγαινε ένας ακόμη που έριχνε τάχα το σπόρο, ενώ έριχνε στάχτη ή χώμα. Και σ’ ένα άλλο χωριό στο ίδιο νησί, στη Σκανδάλη, έβαζαν στο ζυγό ενός μικρού αλετριού, ειδικά φτιαγμένου, σκυλιά που τα τραβούσαν και ένας με τροβά έσπερνε πάλι αντί για σπόρο, στάχτη. Ο Μέγας δεν έχει υπόψη του την περίπτωση της Νέδουσας, όπου εξάλλου μπορούμε να υποθέσουμε ότι έχουμε τη μοναδική μαρτυρία από την άλλη Ελλάδα, από όλη την άλλη Ελλάδα, για αροτρίοση. Παρωδείται και εδώ η ενέργεια, όπως διαπίστωνε ο Μέγας για τις περιπτώσεις της Χίου και της Λήμνου, όμως στο βάθος διασώζεται και ο αρχικός ευετηριακός πυρήνας, αφού στο αυλάκι που χαράζει στη γη το άροτρο, ρίχνουν και καλαμπόκι. Θα τολμούσα να πω ότι η αροτρίοση της Νέδουσας αποτελεί μία μέση περίπτωση ανάμεσα στο δρώμενο του Καλόγερου, όπου η ενέργεια, κατ’ εξαίρεση, μέσα στη γενική ευθυμία και ελευθερία της έκφρασης τελείται σοβαρά, και στα άλλα δρώμενα, όπου αυτή σαφέστατα και μονοσήμαντα διακωμωδείται.

Μπορεί να τεθεί στο σημείο αυτό ένα ζήτημα, κατά πόσον η αροτρίοση είναι ενέργεια αρχαϊκότερη από την παράσταση του γάμου και της σεξουαλικής συνεύρεσης ή, πιο καλά, αν εξ αρχής υπήρχαν οι δύο ενέργειες μαζί. Σχετικές μελέτες, όπως η παλαιά του Γερμανού Άλμπερτ Ντήτριχ για τη Μητέρα Γη ή το περίφημο έργο του Φρέιζερ, «Το χρυσό κλαδί», μνημονεύουν τη μια ή την άλλη τελετουργική πράξη, γάμο ή αροτρίοση χωριστά, και μάλιστα από πολλές περιοχές του κόσμου, ενώ δεν μαρτυρούν σύνθετο δρώμενο, όπως του Καλόγερου, αλλά και της Νέδουσας. Και μάλιστα, όπως έλεγα στον κ. Αικατερινίδη σήμερα, εγώ είχα υπόψη μου την παλαιά μορφή του δρωμένου του Καλόγερου, όπου υπήρχε και γάμος. Όσοι παρακολουθήσατε χθες την παραλλαγή του δρωμένου του 1965, ο γάμος, ο οποίος δεν είναι ένας γάμος κανονικός, αλλά ένας γάμος προκλητικός ή, αν θέλετε, μια συνουσία όπου κορυφώνονται τα αισχρά, έχει φύγει, έχει παραλειφθεί. Κατά κάποιο τρόπο αυτή τη στιγμή, απανταχού της Ελλάδας θα έλεγα, στη Νέδουσα έχει διασωθεί ακέραιο το σενάριο του δρωμένου αυτού, που έχουμε και τη συνεύρεση και την άροση.

Μια υπόθεση θα μπορούσε λοιπόν να γίνει, ότι τα δυο αυτά στοιχεία συνδέθηκαν αργότερα. Υπάρχει και στα εθνολογικά ζητήματα η αρχή ότι το απλούστερο είναι το αρχαϊκότερο ή αντίθετα, υποθέσεις κάνουμε, ότι πολύ γρήγορα ή και ευθύς αμέσως συνδέθηκαν για την ακόμη μεγαλύτερη ενδυνάμωση της προσπάθειας αυτής αναλογικής μαγείας όπου, όπως είπα, η εικονικά παριστανόμενη γονιμική δραστηριότητα θα επέφερε στη φύση και την πραγματική γονιμότητα. Οπωσδήποτε το ενδιαφέρον είναι, ότι η δημόσια συνεύρεση ίσως έπρεπε να περάσει στη σφαίρα του κωμικού για να μπορέσει να κρατηθεί σε κοινωνίες όπου νέες αρχές συμπεριφοράς, ειδικά ως προς τη σεξουαλική ζωή, είχαν καθιερωθεί. Η άροση μπόρεσε για μακρότατο χρόνο να κρατήσει το σοβαρό της χαρακτήρα πριν κατακλυσθεί από το ολοένα επεκτεινόμενο κωμικό πνεύμα, που ξεκινούσε από τη διακωμώδηση της σεξουαλικής ελευθεριότητας, όταν αυτή έχανε τον τελετουργικό της χαρακτήρα.

Ο κ. Ζερίτης παρέθετε, αντί σχολίων, μετά την περιγραφή του δρωμένου, σχετικές παρατηρήσεις ειδικών. Σε όλες υπογραμμίζεται αυτονόητα ο γονιμικός-ευετηριακός, για την καλή χρονιά, χαρακτήρας των δρωμένων αυτών αφενός, αφετέρου το επίμαχο ζήτημα: ο έντονα ελευθέριος-βωμολογικός τόνος τους, αισχρός σύμφωνα με τα τυπικά κριτήρια της διαμορφωμένης κανονικής συμπεριφοράς των ατόμων. Υπήρχε πράγματι μια δημόσια συμπεριφορά πλήρης από ασχημοσύνες και αισχρολογίες, όπως θα έλεγε ο Ρωμαίος, η οποία όμως δεν έχει τίποτα κοινό με τις αισχρολογίες και τις ασχημοσύνες της καθημερινότητας ή και ορισμένων μορφών τέχνης, όπως λ.χ. η σημερινή θεατρική επιθεώρηση. Την άποψή μου αυτή υπογράμμιζα προλογίζοντας ένα μικρό βιβλίο αξιολογότατου τοπικού λογίου που είχε εκδώσει τα παραδοσιακά, για να το πω έτσι, «Αδιάντροπα της Λέσβου». Ο κ. Ζερίτης αναφέρει και τη λατινική φράση naturalia non sunt turpia δηλαδή τα φυσικά πράγματα δεν είναι αισχρά. Τη φράση αυτή χρησιμοποίησε ο Μέγας στο βιβλίο που προανέφερα. Αν ήθελα να προσθέσω κάτι σε σχέση με αυτή τη φράση, θα έλεγα ότι στις περιπτώσεις των δρωμένων δεν πρόκειται απλώς για φυσικά πράγματα: στην αρχική τουλάχιστον λειτουργία των δρωμένων, αυτά ανέβαιναν σε ένα άλλο επίπεδο. Το επίπεδο της τελετουργίας και μιας αρχέγονης λατρείας. Πώς αλλιώς θα μπορούσαμε π.χ. να εννοήσουμε και να σεβαστούμε ανάλογα τα συμπαρομαρτούντα σεξουαλικά στοιχεία της διονυσιακής λατρείας ;

Σήμερα δεν τελείται βέβαια το δρώμενο σε αυτό το πνεύμα σοβαρότητας, όμως το πνεύμα αυτό δεν έχει φύγει εξάπαντος όπως είδαμε και από την τέλεση της δικής μας εκδήλωσης. «Στην ταράτσα, λεει, όλοι είχαν ξεμουντζουρωθεί και κάπνιζαν ήρεμοι φορώντας τα πολιτικά τους. Κουβέντιαζαν, φαινόντουσαν όλοι ευχαριστημένοι, είχαν κάνει για μια ακόμη χρονιά το καθήκον τους». Η ζωντανή παρουσία των στοιχείων αυτών -ζωντανή σημαίνει κιόλας ανάλογα προσαρμοσμένη στους σύγχρονους καιρούς – είναι και μαρτυρία της σχέσης μας με την παράδοση. Η αστική, ηθικιστική σεμνοτυφία, είναι πολύ νεότερη, πολύ λιγότερο παραδοσιακή, από την αρχαία τελετουργική βωμολογία. Χρειάζεται τον σεβασμό μας. Ας μην αφανίζουμε τις σελίδες εκείνες όταν κάποιοι θέλουν με σοβαρότητα και ευλάβεια προς την παράδοση να καταγράψουν, όπως ο αρχαιολόγος που εκθέτει τα των ανασκαφών του, τα πορίσματα και τα ευρήματα των ανάλογων ζητήσεών τους. Και, αν δεν απατώμαι, μπορεί να ισχύει αυτό που είπα σήμερα σε μια ευγενική δημοσιογράφο, ότι το δρώμενο της Νέδουσας, η ανακάλυψη κατά κάποιο τρόπο του δρωμένου αυτού, ισοδυναμεί με ένα σημαντικό αρχαιολογικό εύρημα.

Λοιπόν ας αφήσουμε ελεύθερους εκείνους που θέλουν να το περιγράφουν, να το μελετούν, να το τελούν χωρίς να ασκούμε λογοκρισία. Υπάρχει το αισχρό της καθημερινότητας που όλους μας αηδιάζει. Και υπάρχει το αισχρό της παράδοσης που πρέπει να το σεβόμαστε. Ευχαριστώ πολύ.

ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Το Καρναβάλι της Νέδουσας την Καθαρά Δευτέρα ανήκει στον κύκλο των πιο σημαντικών εθιμικών εκδηλώσεων της αποκριάτικης περιόδου που τελούνται πανελληνίως, με μορφή δρωμένου.

Λέγοντας «δρώμενο» εννοούμε μία παραστατική εκδήλωση, μια απλή ή περισσότερο σύνθετη τελετουργική πράξη με λατρευτική διάσταση στην πρωτογενή μορφή της. Τα λαϊκά αυτά δρώμενα αντιπροσωπεύουν το αρχέτυπο του θεατρικού είδους, γι’ αυτό παρουσιάζουν πρόσθετο ενδιαφέρον.

Τα δρώμενα μαρτυρούνται διαχρονικά σε όλους τους λαούς κάθε πολιτιστικής βαθμίδας. Ειδικότερα στον ελληνικό ιστορικό χώρο αποτελούν μικροτελετές της λαϊκής λατρείας και επιχωρίαζαν σε αγροτοποιμενικές κοινωνίες, όπου η εξάρτηση από τις φυσικές δυνάμεις είναι άμεση με άμεσες επίσης τις επιπτώσεις στην παραγωγή και στη ζωή γενικότερα. Εκδηλώνονταν κυρίως ως γονιμικά για την πλούσια καρποφορία της γης και την αφθονία των κοπαδιών και ως αποτρεπτικά του κακού. Και στις δύο περιπτώσεις, λοιπόν, απώτερη επιδίωξη ήταν η ευετηρία, η καλοχρονιά, στην ευρύτερη διάσταση και έννοιά της.

Την πρωτογενή ευετηρική αυτή επιδίωξη βρίσκουμε και σήμερα στο Καρναβάλι της Νέδουσας όπου κυριαρχούν τραγόμορφα μεταμφιεσμένοι, ζωσμένοι βαριά ποιμενικά κουδούνια, και όπου υπάρχει στις επιμέρους φάσεις μιμητικό όργωμα και εικονική σπορά, καθώς επίσης το μοτίβο του θανάτου και της ζωής με κάποιον πεθαμένο δήθεν, που ξαφνικά ανασταίνεται, και ακόμα εύθυμη, όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα, αναπαράσταση γάμου, παράλληλα με χορούς, σατιρικά τραγούδια και τολμηρούς σεξουαλικούς υπαινιγμούς. Στοιχεία όλα με αυτονόητους συμβολισμούς και με εθιμική λειτουργικότητα.

Θα πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα ότι το δρώμενο της Νέδουσας έγινε ευρύτερα γνωστό μόλις πριν από λίγα χρόνια, από το 1995, όταν μέλη του Κέντρου Λαογραφικών Μελετών Καλαμάτας και ιδιαίτερα ο κ. Χρήστος Ζερίτης, αξιοποίησαν κάποιες πληροφορίες για την ύπαρξη του εθίμου, στο κατά κάποιον τρόπο απομονωμένο ορεινό αυτό γεωργοκτηνοτροφικό χωριό στις υπώρειες του Ταϋγέτου. Στη συνέχεια παρακολούθησαν το Καρναβάλι και το βιντεοσκόπησαν.

Το δρώμενο βρήκε και την επιστημονική του καταξίωση με μία ημερίδα που έγινε στην Καλαμάτα το 2001, με συμμετοχή των καθηγητών Μιχάλη Μερακλή και Βάλτερ Πούχνερ, καθώς και του υποφαινομένου. Ας σημειωθεί τιμητικά ότι η Καλαμάτα είναι η γενέτειρα του κ. Μερακλή, ο οποίος επάξια συνεχίζει το έργο του Νικολάου Πολίτου, εκλεκτού τέκνου της Καλαμάτας, ιδρυτού της Λαογραφίας ως Επιστήμης στην Ελλάδα.

Μέσα από την ημερίδα αυτή φάνηκε η αξία του εθίμου της Νέδουσας και η μεγάλη σημασία του για τη μελέτη των δρωμένων του ελληνικού χώρου, αφού μέχρι τότε τα επιμέρους μοτίβα του Καρναβαλιού αυτού ήταν γνωστά κυρίως από τη Βόρειο Ελλάδα και ιδιαίτερα από τον Θρακικό χώρο, ο οποίος θεωρείται ως ο κατεξοχήν θεματοφύλακας για πολλές εθιμικές εκδηλώσεις, απ’ αυτές που χαρακτηρίζονται ως διονυσιακές. Ενδεικτική για τη σημασία του δρωμένου της Νέδουσας είναι και η φράση του κ. Μερακλή ότι αυτό ισοδυναμεί με ένα σημαντικό αρχαιολογικό εύρημα.

Με το Καρναβάλι της Νέδουσας διευρύνεται και πλουτίζεται ο οικείος χάρτης των δρωμένων, που μπορεί να οδηγήσει σε ερμηνείες των συναφών εκδηλώσεων, οι οποίες συμπληρώνουν τις ήδη γνωστές ή και που μπορούν να αναθεωρήσουν τις μέχρι σήμερα κρατούσες, όσον αφορά π.χ. την αρχική καταγωγή και την εν συνεχεία διάδοσή τους στον ελληνικό ιστορικό χώρο.-

 

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ν. ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΙΔΗΣ

δρ Λαογραφίας

τ. Δ/ντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας

Ακαδημίας Αθηνών